Hoogbegaafdheid in het basisonderwijs

“Hoogbegaafde kinderen kunnen gemakkelijk leren. Ze zijn immers van jongs af aan gewend dingen snel te begrijpen, toch?” Het klinkt als vanzelfsprekend, maar dat is niet altijd het geval. Een hoogbegaafd kind leert anders, kijkt op andere wijze naar lesstof en raakt snel verveeld als het niet uitgedaagd wordt. Een van de effecten die zichtbaar worden bij deze groep kinderen is onderpresteren op school. Om zo’n situatie te voorkomen ligt er een belangrijke rol voor de leerkracht. Wanneer een hoogbegaafd kind niet goed presteert op school, kun je er vaak vanuit gaan dat de leerstof niet goed of niet voldoende is afgestemd op de mogelijkheden van de leerling. Het biedt de leerling te weinig uitdaging met matige of zelfs slechte schoolresultaten als gevolg. Door een aantal methoden in te passen kan een hoogbegaafd kind zowel aan executieve vaardigheden werken, betere resultaten behalen en tegelijkertijd uitgedaagd worden om zich verder te ontwikkelen. 

Hoogbegaafde leerling? Maak een realistisch groepsplan 

Voor deze groep kinderen begin je met het schrijven van een mooi plan, maar als dit binnen de klassensituatie niet uitvoerbaar is, zal uitkomst van dit plan teleurstellen. Het is dus van belang goed te kijken naar de haalbaarheid van zo’n plan, want dit zal per klas of leerkracht verschillen. Daarnaast kun je onderzoeken of er mogelijkheden zijn om hoogbegaafde leerlingen te clusteren met andere, cognitief sterk ontwikkelde leerlingen uit de klas, maar ook uit andere groepen. De leerlingen in een cluster kunnen elkaar tijdens het werk helpen en elkaar stimuleren. Door te clusteren betrek je de hoogbegaafde leerling meer bij de groep en zo vervul je een andere belangrijke behoefte van het kind. De ontwikkelingen volg je via een 8 weken durend plan die je uiteraard ook bespreekt met de leerling.

Compacten van de leerstof

Met ‘compacten’, het beknopt aanbieden van leerstof, komt er meer tijd vrij voor een hoogbegaafde leerling. Deze tijd kunnen zij besteden aan uitdagende leerstof die past bij het niveau. Voorafgaand aan deze leermethode, wordt eerst bepaald welke leerstof het kind al beheerst via het afnemen van toetsen. Wordt de stof al goed beheerst? Dan kan een uitgebreide instructie en/of herhaling van de leerstof geschrapt worden. Door het overslaan van overbodige herhalings- en oefenstof, voorkom je verveling, demotivatie, werkhoudingsproblemen en mogelijk onderpresteren van het kind. Wat wel in deze methode behouden blijft is de verkorte instructie. Voor een hoogbegaafde leerling is het van belang dat het de juiste leerweg aangeboden krijgt, waarbij hij/zij binding houdt met de groep.

Verrijkingstaken passend bij het leerdoel

Zodra vaststaat dat het compacten van leerstof vastgesteld is, kun je het hoogbegaafde kind verrijkingstaken aanbieden. Dit mag niet gezien worden als extra werk als het reguliere lesstofprogramma gedaan is. Verrijkingsstof doet een beroep op hogere denkvaardigheden van het kind zoals analyseren, evalueren en creëren. Het daagt de denkvaardigheden van het kind uit op een andere manier die verder gaat dan de reguliere lesstof. De leerkracht stelt het verrijkingsprogramma op samen met de leerling en moet passend zijn bij de leerdoelen. Om de methodiek een goede kans van slagen te bieden, heeft dit programma geen vrijblijvend karakter. Het blijft van belang om het werk terug te laten komen in de weektaken en het werk na te kijken. Door het verrijkingsprogramma op deze manier aan te bieden ontstaat voor het kind een échte leersituatie.

Evalueer wekelijks

Het eerder vastgestelde programma met leerdoelen evalueer je bij voorkeur wekelijks. Tijdens dit moment kun je terugblikken op de afgelopen week en vooruitkijken naar de komende week. Waardevolle informatie wordt verzameld door te vragen of het uitwerken van de afgesproken hoeveelheid stof haalbaar was. Daarnaast stel je ook vragen waarbij de leerling zelf aan kan geven wat haalbaar is: ‘Hoeveel opdrachten denk je de komende week te kunnen maken?” Vragen zoals – “Begrijp je wat je komende week gaat doen? “Wat doe je als je vastloopt?”- geven een completer beeld en dragen bovendien bij aan een goede relatie met het kind. Daarnaast is evaluatie een effectieve methode om te controleren of de leerling weet wat er van hem/haar verwacht wordt. 

Een kladblaadje vertelt meer

Hoogbegaafde leerlingen hebben soms hun eigen strategieën om tot oplossingen te komen. Deze strategieën zijn niet altijd juist en ook niet efficiënt. Om het denkproces van de leerling te kunnen volgen, kun je hem of haar vragen een kladblaadje te gebruiken. Met deze manier van werken kan de leerling laten zien dat hij/zij geprobeerd heeft een moeilijke opdracht te maken en wordt het ook duidelijk dat hij/zij om hulp mag vragen. 

Spreek vertrouwen uit bij weerstand

Als een leerling uit zijn/haar comfortzone wordt gehaald door uitdagend verrijkingswerk, kan het voorkomen dat de leerling weerstand voelt en zich daarnaar gedraagt. Weerstand komt voor in verschillende vormen als stagnatie, ontwijken of het afraffelen van het werk. Vaak komt dit voort uit een onzeker gevoel. Het is op zo’n moment belangrijk dat je het verrijkingswerk niet wegneemt. Spreek in plaats daarvan je vertrouwen uit en leer het kind omgaan met uitdagingen waarbij je aangeeft dat het maken van fouten bij het leerproces hoort. Voor een hoogbegaafd kind kan dit een vaardigheidsleerdoel zijn dat verder ontwikkeld mag worden. Het inzetten van gerichte opdrachten kan hierbij helpen als training voor dit doel. 

Executieve vaardigheden beter in beeld

Om een hoogbegaafde leerling voor te bereiden op het VO is het belangrijk om zo vroeg mogelijk de ontwikkeling van de executieve vaardigheden in beeld te krijgen. Deze vaardigheden zijn van denken en doen die voor efficiënt, sociaal en doelgericht gedrag zorgen. Hoogbegaafde leerlingen ontwikkelen deze vaardigheden vaak minder goed omdat ze in hun leerproces niet gewend zijn om ergens (veelvuldig) voor te oefenen. Door de leerling te trainen op executieve vaardigheden en biedt de methode de leerling het overzicht om taken af te ronden. Het boek ‘Slim Maar..’ van Dawson & Guare biedt volgens effectief bewezen strategieën en met concrete voorbeelden, bruikbare en praktische tools om een persoonlijk plan te maken. 

Om de begeleiding van hoogbegaafde kinderen zo goed mogelijk in te zetten op de basisschool helpt Mareille Kaandorp leerkrachten met een programma op maat of een praktisch ingestoken online training. Elke leerkracht kan op praktische wijze meteen van start met het opzetten van een plusklas, de werkwijze en de invulling van het programma tot en met de evaluatie van het gekozen programma. 

Heb je nog andere vragen over de begeleiding van het hoogbegaafde kind? Neem dan contact op via de contactpagina op de website. Mareille helpt je graag verder.